Innovatief fysiek en respiratoir revalidatieprogramma voor metabole patiënten

Dr. Matthieu Desplan, longarts gespecialiseerd in pulmonaire revalidatie en slaapspecialist in de CHIREC ziekenhuisgroep, bouwt op de site Delta een dienst uit die gespecialiseerd is in respiratoire revalidatie van chronische patiënten. Tegelijkertijd wordt er ook een innovatief programma opgestart voor de revalidatie van obese apneupatiënten met diverse metabole aandoeningen zoals viscerale obesitas, insulineresistentie, diabetes en hypertensie. Het programma dat uitgetest werd in klinisch onderzoek, moet het mogelijk maken om de metabole problemen en de co-morbiditeit geassocieerd met viscerale obesitas te verminderen en uiteindelijk het aantal episoden van apneu en geassocieerde symptomen te doen dalen.

Vooral in Westerse landen is er vandaag sprake van een heuse obesitasepidemie. Die leidt op zijn beurt tot een stijging van gecorreleerde aandoeningen (diabetes, hypertensie, cardio-neuro-vasculaire aandoeningen en zelfs sommige kankers, en ook tot vroegtijdige artrose en functionele handicaps van morbide obesitas). Sommige landen zoals de VS zien daardoor al hun levensverwachting dalen.

Longartsen worden vandaag geconfronteerd met een grote toename van de vraag naar screening voor ademhalingsproblemen tijdens de slaap (obstructieve slaapapneu, obesitassyndroom/hypoventilatie) bij steeds jongere patiënten en bij patiënten die niet genoeg bewegen. De kwalitatieve begeleiding van deze patiënten verloopt via een multidisciplinaire aanpak en vereist nauwe samenwerking tussen de verschillende betrokken disciplines. De introductie van de bariatrische chirurgie laat toe om de majeure co-morbiditeit van obesitas te verminderen en de levenskwaliteit te verbeteren. Maar een goede obesitasbehandeling moet ook de oorzaken van het overgewicht aanpakken.

Dat zijn meestal een tekort aan lichaamsbeweging en een veel te rijke en/of een ongezonde/onevenwichtige/kwaliteitsarme voeding . De fysieke activiteit speelt een essentiële rol omdat die het basaalmetabolisme verhoogt, de glycemie   huishouding regelt, maar ook omwille van het sympathisch-vagaal effect. Lichaamsbeweging kan zelfs doeltreffend zijn om beginnende type 2-diabetes te bestrijden, om de bijkomende cardio-neuro-vasculaire verwikkelingen te verminderen en zelfs om bij te dragen tot de preventie van bepaalde kankers.

Dr. Desplan kreeg de kans om in Frankrijk een aantal klinische onderzoeksprojecten uit te voeren over de effecten van individuele trainingsprogramma’s op de metabole disregulatie. De trainingssessies werden op maat voorgeschreven als therapie voor metabole stoornissen bij patiënten met het apneusyndroom/obstructieve slaapapneu (SAOS). In dat kader werd er een geïndividualiseerd bewegingsprogramma voorgesteld aan patiënten met gematigde en ernstige apneu (IAH<15/u). Het programma bestond uit drie reeksen van 45 minuten uithoudingstraining (intensiteit van de ventilatoire drempel) per week, spieropbouw en therapeutische educatieve sessies.

Slaap, objectieve slaperigheid, metabole problemen (insulineresistentie, bloeddruk, lichaamsvet en vetverbranding tijdens de inspanning) werden geëvalueerd voor en na de training gedurende acht weken. De resultaten bevestigen het voordeel van een individueel trainingsschema op het glycemie evenwicht, het visceraal vet, de arteriële bloeddruk, de objectieve slaperigheid en op het aantal episoden van slaapapneu.

Meer nog. In een voorbereidende studie kon men vaststellen dat slaapapneu verantwoordelijk is voor de wisseling in de vetoxidatie tijdens inspanningen, hoe ernstiger de apneupathologie en hoe groter de oxidatie van vetten wordt teruggedraaid en dat onafhankelijk van andere factoren.

In het kader van de klinische opvolging van apneupatiënten ziet men de vicieuze cirkel waarin patiënten terechtkomen. Door de progressieve gewichtstoename ziet men bij sommige patiënten met een aanleg voor slaapapneu die diverse symptomen vertonen symptomen als ochtendlijke vermoeidheid, slaperigheid en zelfs een bijna depressieve toestand die bijdraagt aan het gebrek aan motivatie. De inertie door obesitas en de gecorreleerde symptomen, draagt bij tot een daling van de lichaamsbeweging en zo ook tot een verminderd energieverbruik en op termijn tot een daling van het basaalmetabolisme.

Hoe de vicieuze cirkel doorbreken?
In het algemeen worden de patiënten doorverwezen voor het onderzoek naar slaapapneu. Wanneer ze ernstige symptomen vertonen is de aanbevolen behandeling ofwel CPAP (Continuous Positive Airway Pressure of continue positieve druk) ofwel het aanbrengen van een mondorthese. Na de behandeling kan de patiënt opnieuw goed slapen en verdwijnen de slaperigheid en de asthenie. Hij voelt zich dan ook meer gemotiveerd om zijn levensstijl te veranderen. Dat is hét ogenblik om het onderwerp aan te kaarten van nieuwe gewoonten. Die zijn doorgaans nodig, maar bleven uit omwille van een gebrek aan motivatie.

In de praktijk wordt een inspanningstraining best opgevolgd om maximaal doeltreffend te zijn. De context moet gunstig zijn en moet aangepast zijn aan elke individuele patiënt, in functie van zijn problemen en limieten. De behandeling van SAOS is de eerste stap omdat het de symptomen kan verlichten.

Meestal stellen we een plan van pretraining voor op basis van een evaluatie van de inspanningstolerantie door middel van ergospirometrie. Met die evaluaties kunnen geïndividualiseerde trainingsprogramma opgesteld worden. De patiënt volgt dan een aantal trainingssessies van een welbepaalde duur en intensiviteit op maat (algemeen op basis van zijn ventilatiebasis of LIPOXmax naargelang het geval). Het soort beweging (wandelen, fietsen, zwemmen,…) wordt bepaald in functionele grenzen en het risico op overbelasting van de gewrichten die tot blessures kunnen leiden, kunnen tot een tekort aan motivatie leiden. We benadrukken ook het belang van de duur van de training omdat de inspanning en de uithouding verantwoordelijk zijn voor voordelige effecten op het metabolisme en op het risico op minder ernstige blessures.

Bij wijze van besluit kan men stellen dat de programma’s leiden tot een betere behandeling en tot een verandering van het lichaamsbeeld met een meer positieve visie die de patiënt zullen aanmoedigen om op dezelfde weg verder te gaan. Daarnaast leidt de verhoging van het energieverbruik en het basaal metabolisme door de inspanningstraining tot een daling van het visceraal vet en de gecorreleerde metabole schommelingen (insulineresistentie, arteriële bloeddruk, oxidatie van vetten,….) en tot de vermindering van de ernst van de apneu.

We stellen systematisch aan de patiënten die een dergelijk programma hebben gevolgd voor om een evaluatie te laten uitvoeren van de obstructieve NKO-factoren, obesitas die verantwoordelijk is voor slaapapneu met het oog op het stopzetten van een behandeling met een CPAP-toestel, wat de slaap- en levenskwaliteit aanzienlijk ten goede komt.

dr. Matthieu Desplan, longarts gespecialiseerd in de pulmonaire revalidatie en slaap, CHIREC.

Références

  1. Desplan M, Dauvilliers Y, Mercier J, Ninot G, Prefaut C. A comprehensive rehabilitation program improves disease severity in patients with obstructive sleep apnea syndrome: a pilot randomized controlled study. Sleep Med (2014), doi: 10.1016/j.sleep.2013.09.023
  2. Thèse de Doctorat, école Doctorale CBS2 (Sciences chimiques et Biologiques pour la Santé) Montpellier « Impact du réentrainement à l’effort individualisé dans le d’apnées-hypopnées obstructives du sommeil et le syndrome métabolique «